Նոր զեկույց Ռուբեն Վարդանյանի գործի շուրջ a1plus.am

Միջազգային քրեական դատարանի առաջին դատախազ Լուիս Մորենո Օկամպոյի փորձագիտական կարծիքը բացահայտում է շահերի բախման այն իրական պատկերը, որն անվավեր է դարձնում Լեռնային Ղարաբաղի նախկին պետնախարար Ռուբեն Վարդանյանի Բաքվում (Ադրբեջան) կալանավորման վերաբերյալ ՄԱԿ-ի որոշման արդյունքը։

Անձանց կամայական կալանավորման հարցերով ՄԱԿ-ի աշխատանքային խումբը (UNWGAD) անկախ փորձագետների մարմին է, որը նշանակվել է ՄԱԿ-ի Մարդու իրավունքների խորհրդի (UNHRC) կողմից՝ հետաքննելու այն դեպքերը, երբ մարդկանց զրկում են ազատությունից՝ խախտելով մարդու իրավունքների միջազգային չափանիշները։

2025 թվականի փետրվարի 17-ին Գաննա Յուդկիվսկայի կողմից կազմավորված ՄԱԿ-ի կամայական կալանքի հարցերով աշխատանքային խումբը հրապարակեց թիվ 46/2024 զեկույցը, որտեղ հանգել էին այն եզրահանգման, որ Ռուբեն Վարդանյանի կալանավորումը Ադրբեջանի կողմից կամայական չէր։

Նման կարծիքը հակասում է ՄԱԿ-ի մարդու իրավունքների գծով գերագույն հանձնակատար պարոն Ֆոլքեր Թյուրքի դիրքորոշմանը, որը 2025 թվականի մարտի 3-ին Մարդու իրավունքների խորհրդին ներկայացրեց այլ տեսակետ։ Նա պահանջեց, որ «Ադրբեջանում կամայականորեն կալանավորված բոլոր անձինք, ներառյալ էթնիկ հայերը, պետք է անմիջապես ազատ արձակվեն, իսկ արդար դատավարության իրավունքները պետք է լիարժեքորեն հարգվեն»։

Աշխատանքային խմբի իրավագիտության մեջ նախադեպային է նաև թիվ 46/2024 զեկույցը։ Աշխատանքային խմբի կողմից 2024 թվականի հայցերի վերաբերյալ ընդունված մյուս բոլոր 70 որոշումները հօգուտ հայցվորների են եղել։ 69 դեպքում ԱԽԿԿ-ն եզրակացրել է, որ կալանավորումները կամայական են եղել, մյուսը փոխանցվել է Խոշտանգումների դեմ պայքարի կոմիտեին, սակայն աշխատանքային խումբը եզրակացրել է, որ Ռուբեն Վարդանյանի կալանավորումը կամայական չի եղել։

Միջազգային քրեական դատարանի հիմնադիր գլխավոր դատախազ Լուիս Մորենո Օկամպոյի փորձագիտական կարծիքը ցույց է տալիս, որ անկախ փորձագետներից

մեկը՝ ներկայիս նախագահող զեկուցող տիկին Գաննա Յուդկիվսկան, սերտ առևտրային և անձնական կապեր ունի Ադրբեջանի հետ և նրան չպետք է որևէ կերպ թույլ տրվեր մասնակցելու որոշման կայացմանը։

Զեկույցը բացահայտում է, որ Գաննա Յուդկիվսկան «Equity» իրավաբանական ընկերության անդամ է, որը ներկայացնում է Ադրբեջանի Հանրապետության պետական նավթային ընկերության (SOCAR) առևտրային շահերը Ուկրաինայում։ Բացի այդ, զեկույցում ներկայացված են հրապարակային տվյալներ, որոնք ցույց են տալիս, որ տիկին Յուդկիվսկայի ծագումով կիսաադրբեջանցի ամուսինը՝ Գեորգի Լոգվինսկին, ուղիղ քաղաքական կապեր ունի Ադրբեջանի բարձրաստիճան քաղաքական գործիչների հետ և պաշտպանել է Ադրբեջանի «իրավունքը»՝ հեռացնելու Լեռնային Ղարաբաղի բնակչությանը իրենց բնօրրանից։

Գաննա Յուդկիվսկան ՄԱԿ-ի աշխատանքային խմբի անդամ է նշանակվել 2022 թ. հոկտեմբերին: ՄԱԿ-ի կանոնների համաձայն՝ Ադրբեջանի հետ նրա կապերը պետք է խոչընդոտեին նրան լինել Ադրբեջանի հետ կապված գործերով աշխատանքային խմբի անդամ: Վերջինիս աշխատանքը որպես «Equity» իրավաբանական ընկերության գործընկեր հաստատում է ֆինանսական ուղիղ կապ նրա և Ադրբեջանի կառավարության միջև, որը հենց կողմ էր «Զեկույց № 46/2024 — Ռուբեն Վարդանյան (ընդդեմ Ադրբեջանի)» գործով քննությանը։

Օկամպոյի զեկույցը բացահայտում է ՄԱԿ-ի մի շարք կանոնների խախտումներ, այդ թվում՝ ՄԱԿ-ի վարքականոնի 3-րդ հոդվածի (ա), (դ), (ե) և (ի) ենթակետերի, որոնք սահմանում են անկախության, անաչառության, ազնվության և անձնական շահ ստանալու արգելքի սկզբունքները։ Զուգահեռաբար խախտվել է նաև ST/SGB/2002/9 փաստաթղթի 2(h) կանոնը, որը պահանջում է ինքնաբացարկ այն դեպքերում, երբ ֆինանսական շահերը համընկնում են ՄԱԿ-ի գործառույթների հետ։ Տիկին Յուդկիվսկայի՝ իր դերը չբացահայտելը կամ համապատասխան ընթացակարգերից չհրաժարվելը նույնպես համարվում է խախտում՝ ըստ ԱԿԿԱԽ (UNWGAD) աշխատանքի մեթոդների 5-րդ պարբերության, որը նախատեսում է ինքնաբացարկ, եթե շահերի բախում ի հայտ գա:

Մեկնաբանելով՝ Միջազգային քրեական դատարանի նախկին գլխավոր դատախազ Լուիս Մորենո Օկամպոն նշել է․

«Սա ՄԱԿ-ի կանոնների կոպիտ խախտում է։ Գաննա Յուդկիվսկայի մասնագիտական, ֆինանսական և ընտանեկան կապերը Ադրբեջանի հետ իրապես ազդել են նրա անաչառության վրա։ Բաքվի իշխող իշխանություններին սերտորեն կապված անձը չպետք է մասնակցեր Լեռնային Ղարաբաղի էթնիկ հայ ժողովրդին վերաբերող որևէ գործի քննությանը»։

Նա նշել է, որ ՄԱԿ-ի Քաղաքական և խաղաղաշինական հարցերի վարչության նախկին ղեկավար Հասմիկ Եղյանը նույնպես մեկնաբանել է այդ որոշումը՝ այն անվանելով «ծաղր արդարադատության նկատմամբ»։1

Զեկույցը նաև բացահայտում է շահերի բախման լրացուցիչ հանգամանքներ, որոնք առնչվում են տիկին Գաննա Յուդկիվսկայի կիսաազերի ամուսնու՝ Գեորգի Լոգվինսկու հետ։ Վերջինս նախկին ուկրաինացի քաղաքական գործիչ է, որը բազմիցս մեջբերվել է լրատվամիջոցներում և հրապարակային աղբյուրներում՝ որպես Ադրբեջանի կողմնակից Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության հարցում։ Պարոն Լոգվինսկին 2014-ից 2019 թվականներին ծառայել է Վերխովնայա Ռադայում (Ուկրաինայի խորհրդարանում)՝ «Ժողովրդական ճակատ» կուսակցության կազմում։ Ներկայումս նրա նկատմամբ իրականացվում է քրեական հետաքննություն, և Ուկրաինայի Ազգային հակակոռուպցիոն կոմիտեն նրան ձերբակալելու հրաման է արձակել՝ կապված մի գործի հետ, որը քննվել է Եվրոպական մարդու իրավունքների դատարանում (ԵՄԻԴ), այն ժամանակ, երբ նրա կինը այնտեղ դատավոր էր։

Որպես պատգամավոր, Գեորգի Լոգվինսկին, որի հայրը ծնվել է Գոյչայում, Ադրբեջանում, Ուկրաինայի Աշխատանքային խմբի ակտիվ անդամ էր՝ Ադրբեջանի հետ միջխորհրդարանական հարաբերությունների ոլորտում։ 2016 թվականի դեկտեմբերին նա մասնակցել է Ադրբեջանի անկախության 25-ամյակին նվիրված միջոցառումներին Կիևում, իսկ 2017 թվականի փետրվարին Ուկրաինայի խորհրդարանական աշխատանքային խմբի կազմում մեկնել է Ադրբեջան։ 2017 թվականի հունվարին Եվրոպայի խորհրդի խորհրդարանական վեհաժողովի (PACE) փոխնախագահի նշանակման առիթով տված լրատվամիջոցների հարցազրույցներում Լոգվինսկին մեջբերվում է ասելով․ «Ադրբեջանը միշտ իմ սրտում է» և «առանց տատանումի, Լեռնային Ղարաբաղը Ադրբեջանի անքակտելի մաս է»։ Ռուբեն Վարդանյանը կալանավորվել է Լեռնային Ղարաբաղը պաշտպանելու համար։

2024 թվականի մարտի 20-ին, երբ Ռուբեն Վարդանյանի շահերը ներկայացնող ամերիկացի փաստաբան Ջարեդ Գենսերը առաջին անգամ գործը ներկայացրեց ՄԱԿ-ի աշխատանքային խմբերի հարցերով զբաղվող հանձնախմբին (UNWGAD), ՄԱԿ-ի տեղեկատվական համակարգերում գոյություն չուներ որևէ տեղեկատվություն, որը կմատնանշեր Գաննա Յուդկիվսկայի և նրա գործատուի՝ «Equity Law Firm»-ի միջև եղած հարաբերությունները: Սակայն, 2023 թվականի սեպտեմբերի 18-ին «Equity Law Firm»-ը նրան գրանցել էր որպես ընկերության գործընկեր՝ օգտագործելով այլ ուղղագրություն՝

«Հաննա Յուդկիվսկա»: Բացի այդ, ինչպես ՄԱԿ-ի աշխատանքային խմբերի հարցերով զբաղվող հանձնախմբի, այնպես էլ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի (ECHR), որտեղ նա նույնպես գրանցված է, պաշտոնական գրառումներում նրա անունը նշված է որպես «Յաննա Յուդկիվսկա»:

Ռուբեն Վարդանյանի փաստաբանական խումբն այժմ ունի հնարավորություն՝ պահանջելու նախորդ որոշման վերանայում կամ ներկայացնելու նոր միջնորդություն՝ պահանջելով, որ տիկին Գաննա Յուդկիվսկան ինքնաբացարկ ներկայացնի «Զեկույց № 46/2024 — Ռուբեն Վարդանյան (ընդդեմ Ադրբեջանի)» գործին վերաբերող ընթացակարգերից։

Այլ փաստաբաններ նույնպես լրացուցիչ գործեր են պատրաստում, որոնք կդրվեն ՄԱԿ-ի առջև՝ բացահայտելու Լեռնային Ղարաբաղի 23 բնակչի ներկայիս ձերբակալության օրինականության խախտումները, որոնք այժմ պահվում են Բաքվում՝ Ադրբեջանի կողմից։

Առանց որևէ հավելյալ միջնորդության, ԱԽԿԿ-ն (WGAD) կարող է տրամադրել ավելի շատ տեղեկություններ՝ թե ինչպես է կառավարվել այս գործը, ով ծառայել է որպես գործի զեկուցող և ինչպես է ընտրվել այդ անձը։

Ամբողջական զեկույցը հասանելի է այստեղ https://luismorenoocampo.com/lmo_en/expert-opinion-armenia-october-2025/

Խմբագրական նշումներ

● Ռուբեն Վարդանյանը ձեռներեց, բարեգործ և հասարակական գործիչ է, որը 2022 թվականի նոյեմբերից մինչև 2023 թվականի փետրվար ծառայել է որպես Լեռնային Ղարաբաղի (Արցախի կառավարության) պետական նախարար։ 2023 թվականի սեպտեմբերի 27-ին նա ադրբեջանական ուժերի կողմից կամայականորեն ձերբակալվել է, երբ փորձել է Լեռնային Ղարաբաղից տեղափոխվել Հայաստան՝ Ադրբեջանի ռազմական հարձակումից հետո։

● Մարդու իրավունքների պաշտպանության մի շարք մարմիններ լուրջ մտահոգություններ են հայտնել Լեռնային Ղարաբաղի դեմ ադրբեջանական ուժերի ագրեսիայի և քաղաքական առաջնորդների, այդ թվում՝ պարոն Վարդանյանի հետագա ձերբակալության վերաբերյալ։

● 2023 թվականի սեպտեմբերին Ադրբեջանի կողմից օկուպացիայի ժամանակ ՄԱԿ-ի ցեղասպանության կանխարգելման հարցերով հատուկ խորհրդականը

զգուշացրել է Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի դեմ ցեղասպանության վտանգի մասին։2

o ՄԱԿ-ի մարդու իրավունքների գերագույն հանձնակատարն 2025 թվականի մարտի 3-ին հայտարարել է, որ «Ադրբեջանում կամայականորեն ձերբակալված բոլոր անձինք, ներառյալ էթնիկ հայերը, պետք է անմիջապես ազատ արձակվեն, և նրանց արդար դատավարության իրավունքները պետք է լիարժեքորեն հարգվեն» (հղում կատարելով 2023 թվականի ագրեսիայի ժամանակ ձերբակալված անձանց, այդ թվում՝ պարոն Վարդանյանին)։3

o Միջազգային արդարադատության դատարանի (ICJ) 2023 թվականի նոյեմբերի 17-ի ժամանակավոր միջոցները հրահանգել են Ադրբեջանին ապահովել, որ բոլոր «2023 թվականի սեպտեմբերի 19-ից հետո Լեռնային Ղարաբաղում մնացած կամ Լեռնային Ղարաբաղ վերադարձած և այնտեղ մնալ ցանկացող անձինք ազատ լինեն ուժի կիրառությունից կամ ահաբեկումից, որը կարող է նրանց ստիպել փախչել»։4

o Եվրոպական խորհրդարանն ընդունել է մի քանի հաջորդական բանաձևեր այս հարցով, օրինակ՝ 2023 թվականի հոկտեմբերի 5-ի 2023/2879(RSP) բանաձևը, որը դիտարկում է «մարդու իրավունքների և միջազգային իրավունքի կոպիտ խախտում […] [որն] կազմում է էթնիկ զտում […] ադրբեջանական զորքերի կողմից Լեռնային Ղարաբաղի բնակչության նկատմամբ իրականացված սպառնալիքներ և բռնության գործողություններ»։