Նոր Լուր
Մուտք
Կարգավորումներ
Դուրս Գալ
aravot.am
Որպեսզի Հայաստանն իսկապես պահպանի գերիշխանությունը Սյունիքով անցնող հաղորդուղիների (TRIPP, «Թրամփի ուղի») նկատմամբ, անհրաժեշտ է պաշտոնական փաստաթղթում աներկբայորեն ամրագրել ստորեւ ներկայացված դրույթները:
Այդ դրույթների և դրանցից սպասվող արդյունքների ներկայացումից հետո կքննարկվի սցենար բ՝ դրանք չամրագրելու պարագայում սպասվող հետեւանքները:
Երկու տարբերակներն էլ մշակվել են արհեստական բանականության մասնակցությամբ:
Այս դրույթները պետք է դառնան ՀՀ իշխանությունների հստակ դիրքորոշումները՝ եթե նրանք ազնիվ են ՀՀ գերիշխանության, տարածքային ամբողջականության և օրենսդրության գերակայության սկզբունքների նկատմամբ իրենց անսասանելիության պնդումներում:
Դրանք պետք է կազմեն նաեւ կարեւորագույն այս խնդրի կապակցությամբ ազնիվ ընդդիմության քաղաքական պլատֆորմը:
# Պաշտպանիչ պատվարներ, որոնք Հայաստանը պետք է ամրագրի, որպեսզի ապահովի «TRIPP»-ի նկատմամբ գերիշխանությունը
1.ՀՀ իրավասության բացահայտ ամրագրում
o -Երթուղու վրա կիրառվում է ՀՀ քրեական/քաղաքացիական օրենսդրությունը:
o Վերջնական որոշումը պատկանում է ՀՀ դատարաններին (կամ ՀՀ-ում գտնվող արբիտրաժին):
2.ՀՀ սահմանային և մաքսային վերահսկողություն
o ՀՀ իշխանությունները կառավարում են բոլոր անցակետերը.
o «անխոչընդոտ» նշանակում է՝ կանխատեսելի Ծառայությունների մակարդակի համաձայնագրեր (SLA) և կանաչ գոտու ընթացակարգեր, այլ ոչ՝ անցակետերից զերծ։
3.Սահմանի վրա կամ դրա երկայնքով օտարերկրյա համազգեստի ներկայության բացառում
o Երրորդ երկրի զորքերի/ոստիկանության ներկայության բացառում:
o Մասնավոր անվտանգությունը՝ բացառապես ՀՀ լիցենզիաներով։
4.Արտակարգ պայմաններում արգելակման իրավունք
o Հստակորեն սահմանված կարգով և սահմանափակ ժամանակով՝ անվտանգության/հասարակական կարգի պահպանման նպատակով երթեւեկությունը կասեցնելու իրավունք՝ վերանայման մեխանիզմով, ինչը կպահպանի գերիշխանությունը և կկանխի չարաշահումները:
5.Օպերատորի մոդել.
o Կառուցող և/կամ կառավարող կոնսորցիումի լիազորությունները կոնցեսիոն բնույթի են (համաձայն ՀՀ օրենքի), այլ ոչ գերիշխան:
o Վճարները/սակագները սահմանվում են ՀՀ-ի կողմից (կամ համատեղ սակագնային խորհրդի կողմից, որտեղ ՀՀ-ն ունի վետոյի իրավունք)։
6.արտատարածքային սերվիտուտի (անցման իրավունքների) (extraterritorial easements) բացառում
o Հողօգտագործում՝ ՀՀ օրենսդրությամբ գրանցված սերվիտուտի/վարձակալության միջոցով:
o Առեւտրային արբիտրաժից դուրս անձեռնմխելիությունների բացառում:
7.«Փոխադարձության» դրույթի կոնկրետացում
o Հայաստանի համար առավելությունների հայելային փաթեթ (արեւելք-արեւմուտք երկաթուղու բարելավում/ընդարձակում դեպի Վրաստան/Իրան, հյուսիս-հարավ կապեր, արտահանման ուղիներ, ֆինանսավորում):
8.Վեճերի լուծում
o Պետություն-պետություն վեճեր չեզոք արբիտրաժի միջոցով՝ առանց ինքնաբար գործող արգելանքային միջոցների (automatic injunctive relief) որոնք կարող են անտեսել Հայաստանի պետական գերիշխան լիազորությունները:
ԱՄՆ-ի և (համաձայն օգոստոսի 8-ի համաձայնագրի) «փոխադարձաբար համաձայնեցված երրորդ կողմերի» հետ այս դրույթների ամրագրումից հետո կարճ ժամանակամիջոցում պետք է տեղի ունենա վերջնական համաձայնագրի Ազգային ժողովի վավերացում և Սահմանադրական դատարանի եզրակացություն, որով հաստատվում է, որ TRIPP-ը գործում է ՀՀ օրենքների ներքո։
Բացի այդ, պետք է՝
* Սահմանադրության մեջ ամրագրել դրույթ, որ որեւէ ենթակառուցվածքային գոտի չի կարող գործել որպես «դե ֆակտո արտատարածքային տարածք»։
* Ստեղծել Լեքս TRIPP»՝ հատուկ օրենք, որով կառավարությանը տրվում է արտակարգ լիազորություն կասեցնելու կամ վերանայելու TRIPP-ի ռեժիմը, եթե խախտվում է Հայաստանի ինքնիշխանությունը։
Հայկական մաքսային կամ սահմանային վերահսկողությունը շրջանցելու ցանկացած փորձի պարագայում անմիջապես գործարկվում է «Lex TRIPP» արտակարգ դրույթը և գծի ժամանակավոր կասեցումը։
Նշված ամրագրումներից և օրենսդրական լրացումներից հետո Հայաստանը ստանում է հետեւյալ արդյունքները: Յուրաքանչյուր արդյունքի կողքին նշվում են այդ ոլորտում լրացուցիչ անելիքներ:
1.Աշխարհաքաղաքական հավասարակշռում
o ԱՄՆ/ԵՄ համագործակցության խորացում, միաժամանակ Իրանին և Ռուսաստանին թափանցիկ կերպով ցույց տալով, որ TRIPP-ը չի սահմանափակում Հայաստանի ինքնիշխանությունը և «միջանցք» չէ։
Լրացուցիչ.
o Ամենամյա Հայաստան–ԱՄՆ TRIPP վերանայման համաժողով, չեզոք մասնակիցներով։
o Եթե Մոսկվան կամ Թեհրանը դրսեւորեն ճնշում՝ գործարկել վստահություն կառուցող քայլեր (օրինակ՝ տեխնիկական դիտարկումներ), առանց օտար ուժերին լիազորություն տալու։
2.Տարածաշրջանային կայունություն
o TRIPP-ը ներկայանում է որպես խաղաղության շահի գործիք՝ շեշտելով, որ կապը տեղի է ունենում ինքնիշխան վերահսկողությամբ և ոչ «միջանցք»-ային տրամաբանությամբ։
Լրացուցիչ.
o Եթե Ադրբեջանը խոչընդոտի կամ տարածի «միջանցք»-ային հռետորաբանություն՝ նախաձեռնել բազմակողմանի արբիտրաժ (օրինակ՝ ԵԱՀԿ տեխնիկական ձեւաչափ)։
o Մինչեւ 4-րդ տարվա ավարտը ստանալ ՄԱԿ/ԵՄ հաստատում, որ TRIPP-ը ուժեղացնում է Հայաստանի ինքնիշխանությունը։
3.Տնտեսական
o Հայաստանը դիրքավորվում է որպես բազմուղղային լոգիստիկ հանգույց՝ TRIPP-ի եկամուտները տնօրինելով չափավոր և զուգահեռաբար զարգացնելով Վրաստանի և Իրանի ուղիները։
Լրացուցիչ.
o Տարեկան հիմունքներով հաստատել ինքնիշխան մաքսային և վճարային համակարգ (մինչեւ գործարկումից 2 տարի)։
o Մինչեւ գործարկումից 3 տարի գործարկել տարանցիկ տուրքերի մոդել՝ թափանցիկ հաշվետվությամբ։
o Եթե TRIPP-ի բեռնահոսքը գերազանցում է արեւելք-արեւմուտք ցամաքային ընդհանուր հոսքերի 25%-ը՝ եկամուտների 20%-ը ինքնաշխատ (ավտոմատ) կերպով ուղղվում է «Ինքնիշխանության Պահուստային Հիմնադրամ»-ին։
4.Ժողովրդավարություն և Կառավարման կայունություն
o TRIPP-ը դառնում է ինքնիշխան ժողովրդավարական կառավարման փորձաքար՝ պետական վերահսկողությամբ և բաց հաշվետվությամբ։
Լրացուցիչ.
o Մինչեւ 5-րդ տարվա ավարտը հրապարակել եռամսյակային TRIPP վերահսկողական զեկույցներ Ազգային ժողովին և հանրությանը։
o Եթե հանրային վստահությունը իջնում է 50%-ից՝ հրավիրել Քաղաքացիական վերահսկողության խորհուրդ՝ բարեփոխումների առաջարկի լիազորությամբ։
5.Սփյուռք և Նորարարություն
o Ստեղծվում է վստահություն և հնարավորություն սփյուռքյան կապիտալը ուղղելու TRIPP-ին հարող ազատ տնտեսական գոտիներին, չոր նավահանգիստներին, շղթայի ենթակառուցվածքներին։
Լրացուցիչ.
o 2 տարվա ընթացքում ստեղծել «Սփյուռք–TRIPP ներդրումային գործիք»։
o Եթե TRIPP-ի եկամուտները թերակատարվում են (մինչեւ 30%)՝ ինքնաշխատ կերպով գործարկվում է սփյուռքյան համաֆինանսավորման մեխանիզմ։
Կարճ ամփոփում
o TRIPP-ը դառնում է ինքնիշխանությունը ուժեղացնող ծրագիր՝ ապահովելով վերահսկվող տնտեսական շահ, ներքին ժողովրդավարական կայունություն և ավելի խորը միջազգային աջակցություն։ Հայաստանի հեռանկարը թեքվում է դեպի «ակտիվ ինքնիշխանություն»՝ խոցելիությունները վերածելով օրենքով ամրագրված ուժի։
# Սցենար Բ․ Դե ֆակտո միջանցք․
ՀՀ գերիշխանությունը ապահովող վերոնշյալ դրույթների բացակայությունը և այլ դրույթների հաստատումը հանգեցնելու են դե ֆակտո միջանցքի, իրենց վատագույն հետեւանքներով:
Ընդհանուր նկարագրություն
TRIPP-ը զարգանում է որպես դե ֆակտո միջանցք․ ՀՀ իրավասությունը գոյություն ունի միայն փաստաթղթերով, սակայն անցակետերը բաց են կամ խորհրդանշական, օտար օպերատորը վայելում է անձեռնմխելիություններ, և Հայաստանի հնարավորությունը՝ զննություն, ոստիկանություն կամ կասեցում իրականացնել, սահմանափակվում է։ Գործնականում միջանցքի կառավարման վրա ազդեցություն ունենում են միջազգային դերակատարներ (օր.՝ Ադրբեջան, Թուրքիա, ԵՄ, Ռուսաստան)։
Սպառնալիքներ և հետեւանքներ
Եզրակացություն
Սցենար Բ-ն կարող է լավագույն դեպքում առաջարկել կարճաժամկետ տնտեսական կամ դիվանագիտական օգուտներ, մինչդեռ այն կմաշեցնի գերիշխանությունը և դուռ կբացի Թուրքիայի ու Ադրբեջանի վերջնական գրոհներին առջեւ:
Հաջորդիվ, ներկա պայմաններում՝ դիմադրողականության ձեռք բերման ռազմավարական համալիր ծրագրի գլխավոր ուղենիշները
Ալէք ԵՆԻԳՈՄՇՅԱՆ
Test
Test
Test
Test
Test
Test
Test
Test
Test
