Կիրակնօրյա hraparak.am

Գոյություն ունի խորհրդային մի պատմություն (կամ լեգենդ) այն մասին, որ նախորդ դարի 70-ականների կեսերին ադրբեջանական կոմկուսի կենտկոմի առաջին քարտուղար Հեյդար Ալիևին իր մոտ է կանչել ԽՄԿԿ Քաղբյուրոյի՝ գաղափարախոսության գծով պատասխանատու, կուսակցության երկրորդ դեմք Միխայիլ Սուսլովը: Եվ նրանց միջև տեղի է ունեցել հետևյալ երկխոսությունը.

- Հեյդար Ալիևիչ, ինչպե՞ս են հակասովետական այլախոհների առումով գործերը հանրապետությունում:

- Գործերը հիանալի են, Միխայիլ Անդրեևիչ: Այդիսիք չկան:

- Ոչ մե՞կը:

- Այո: Ոչ մեկը չի բացահայտվել:

- Բայց մեկը կա հաստատ:

- Ո՞վ է դա:

- Եթե ոչ մի հակասովետական անձ չի բացահայտվել, ապա անպայման մեկը կա, և դա դուք եք, Հեյդար Ալիևիչ:

Ալիևը հասկանում է ակնարկը, և Ադրբեջանում անմիջապես հայտնաբերվում է իսկական հակասովետական այլախոհը՝ Ադրբեջանի պետական համալսարանի պատմության դասախոս Աբուլֆազ Ալիևը (1980-ականներին նա վերցնելու էր Էլչիբեյ ազգանունը): 1975 թվականին հակասովետական հոդվածով վերջինս դատապարտվում է 1.5 տարվա ազատազրկման: Դատավարությունը տևում է ընդամենը չորս օր, Էլչիբեյը հրաժարվում է փաստաբանից և պաթետիկ ելույթներ ունենում Ադրբեջանի ազատագրման մասին: Իսկ այնուհետև, բավականին արագ, պայմանական վաղաժամկետ ազատ է արձակվում բանտից: Ու անմիջապես ստանում է Ադրբեջանական ԽՍՀ Գիտությունների ակադեմիայում պաշտոն և նոր բնակարան Բաքվում: Ի դեպ, փաստ չէ, որ նա ընդհանրապես բանտարկված է եղել: Ավելին, Ադրբեջանի առաջին նախագահ Այազ Մութալիբովի հարցազրույցներից մեկում կասկած էր հայտնվել նրա այլախոհ լինելու հանգամանքի առումով:

Ո՞րն է գաղտնիքը: Ոչ մի գաղտնիք էլ չկար: Փաստն այն է, որ, մինչև 1969 թվականին Հեյդար Ալիևի իշխանության գալը, տարածաշրջանային կլանների պատերազմը պառակտում էր հանրապետությունը. Գյանջայի, Շուշայի (մեր Շուշին՝ Վ.Ս.), Աղդամի (Աղդամը մեր հայրենիքը չէր՝ Ս.Ս), Շեքիի և Ապշերոնի կլանները զբաղված էին ազդեցության ոլորտներ բաժանելով:

Կլանայնությանը վերջ դնելու նպատակով Ալիևը, որպես հանրապետական ՊԱԿ-ի ղեկավար, նշանակվեց Ադրբեջանի ղեկավար: Նա դա արեց բնորոշ արևելյան ձևով. պատկանելով երկրորդական նախիջևանյան կլանին՝ վերջինս պարզապես փոխարինեց մյուս բոլորին դրանով։ Իսկ Ալիև-Էլչիբեյը նույնպես պատկանում էր նախիջևանյան կլանին։ Ադրբեջանում քչերն էին կասկածում, որ նա Ալիևի մարդն է և նրա կողմից բառացիորեն նշանակվել էր Ադրբեջանական ԽՍՀ-ի գլխավոր և միակ այլախոհը։ Արևելյան մտածողության համաձայն, նման մեկը պետք է լիներ հուսալի, սեփական շրջապատից մարդ։

«Միակ այլախոհի» կարգավիճակը Էլչիբեյին օգտակար եղավ վերակառուցման ժամանակ, երբ նա ընտրվում է Ադրբեջանի ժողովրդական ճակատի ղեկավար՝ առանց որևէ այլընտրանքի։ 1993 թվականին, ներքին հակամարտության գագաթնակետին, բառացիորեն քաղաքացիական պատերազմի շեմին, Էլչիբեյը, որն արդեն նախագահ էր, անսպասելիորեն Բաքվից փախչում է Նախիջևան, ապա Թուրքիա՝ պաշտոնը պարզապես թողնելով իր հայրենակից Հեյդար Ալիևին։ Կադրերին, այդ թվում՝ ընդդիմադիր, անհրաժեծշտ է պատրաստել նախապես։

Նյութը՝ մեկ-երկու լրացումով, թարգմանված է «իստորիկ-ալկոհոլիկ» ռուսախոս տելեգրամյան ալիքից: